De rechtsstaat is geen ruilmiddel
Niet vaak ging er zo’n golf van verontwaardiging door Brussel als tijdens de goedkeuring van het Poolse herstelplan. Het is dramatisch gesteld met de rechtsstaat in Polen. Duizenden onafhankelijke rechters zijn ontslagen. Vrouwenrechten komen steeds verder in het gedrang. Kritische media verdwijnen.
En toch dreigt de Commissie groen licht te geven voor 36 miljard euro uit het coronaherstelfonds. Dat zelfs vijf invloedrijke Eurocommissarissen het openlijk met Von der Leyens besluit oneens waren, is veelzeggend. De gemaakte afspraken lossen het rechtsstaatprobleem in Polen totaal niet op.
Elzbieta, Joanna en Anna zijn drie Poolse vrouwen die opkomen voor lhtbi-rechten. Omdat op een van hun posters een religieus symbool voorkwam, werden ze aangeklaagd en hing hen twee jaar cel boven het hoofd. Pas na talloze, wereldwijde solidariteitsacties sprak een Poolse rechtbank hen anderhalf jaar later vrij. Maar wat als ze nog eens voor het gerecht moeten komen? Inwoners van Polen kunnen al jaren niet meer onvoorwaardelijk rekenen op bescherming van de rechtsstaat. En de situatie verslechtert elke dag, omdat het benoemen van nieuwe illegale (loyale) rechters doorgaat en onafhankelijke rechters worden tegenwerkt. Daarom is het onvergeeflijk dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen het Poolse herstelplan nu goedkeurt.
In plaats van voorwaarden voor het vrijgeven van het geld, spreekt de Europese Commissie tegenwoordig over ‘mijlpalen’. Wat dat precies betekent, is onduidelijk. In elk geval is helder dat deze mijlpalen – zelfs als zij volledig worden gehaald – volstrekt onvoldoende zijn voor het herstel van de Poolse rechtsstaat. Dat maakt de deal van Von der Leyen zo gevaarlijk: de Europese Commissie keurt hiermee de aantasting van de rechtsstaat impliciet goed. In plaats van een harde eis om alle ontslagen rechters in ere te herstellen, gaat de Commissie akkoord met de mogelijkheid om ‘herziening’ van hun ontslag aan te vragen. Dat proces hoeft pas eind 2023 (sic!) afgerond te zijn. Verder is bijvoorbeeld afschaffing van de beruchte ‘Tuchtkamer’ voor rechters overeengekomen, hoewel deze rechtbank al lang illegaal is na een uitspraak van het Europees Hof. De Poolse regering is inmiddels doodleuk bezig om een vergelijkbaar, politiek beïnvloed orgaan op te zetten. En ondertussen ontkent Polen nog altijd dat Europees recht voorrang heeft over Pools recht – maar dat probleem komt niet eens aan bod in het herstelplan.
Toen Ursula van der Leyen zich vorige week verantwoordde in het Europees Parlement, beaamde ze nota bene dat deze deal ‘zeker niet’ alle problemen oplost. Wel noemt ze het een stap in de goede richting. Maar dat is het juist niet: dit is een knieval voor Poolse politieke chantage, die de indruk wekt dat over de rechtsstaat te onderhandelen valt en dat het onverkort uitvoeren van uitspraken van de hoogste Europese rechters ‘bespreekbaar’ is. Dat is niet zo. Niet alleen laten we de Polen zelf aan hun lot over, zonder rechtsstaat valt het fundament van onze Europese samenwerking weg. En dat kan ook desastreuze gevolgen hebben voor de klimaatplannen, ons buitenlandbeleid en onze sociale zekerheid.
Vandaag nemen de Europese ministers van financiën en economische zaken een besluit over het voorstel van de Commissie. Tegen beter weten in roep ik hen op om deze historische misstap te herstellen door de goedkeuring te blokkeren. Helaas heeft Nederland al aangegeven vrijwel alleen te staan in het protest tegen Von der Leyens besluit en dus verklaard om te onthouden van stemming. Een zwaktebod, dat minder erg lijkt dankzij alle andere Europese lidstaten die hier blijkbaar nog minder gewetensbezwaren bij voelen.
Helaas blijkt dat alleen het Europees Parlement de noodzaak voelt om op te komen voor de fundamentele rechten en vrijheden van de inwoners van Polen. Dat blijven wij vol overgave doen. Mocht de Commissie besluiten om voorbarig geld over te maken uit het herstelfonds, dan zijn wij bereid alle machtsmiddelen van het Parlement in te zetten. Ook als dat betekent dat we de complete Commissie naar huis moeten sturen. Elzbieta, Anna, Joanna, de dappere rechters en al hun medestanders zijn inwoners van de EU. Die kunnen we niet in de steek laten.
