Laat Jansa niet de volgende Orban worden

Op 1 juli startte het Sloveens EU-voorzitterschap, maar al ruim daarvoor hield de Europese Unie zijn hart vast omwille van het onvoorspelbare gedrag van premier Janez Jansa. Terecht zo blijkt, want op dag één viel de premier al de onafhankelijke rechtspraak in zijn land aan. Het komende half jaar zullen we deze mini-Orban nauw in de gaten houden. Toegevingen aan fundamentele rechten doen we nooit.

De Amerikanen waren nog druk stemmen aan het tellen toen de Sloveense premier al liet weten wie de presidentsverkiezingen gewonnen had: ‘Het is duidelijk dat het Amerikaanse volk Donald Trump heeft herkozen’, tweette Janez Jansa. Dit was niet de eerste keer dat hij onwaarheden verkondigde, en ook niet de laatste.

In navolging van zijn idolen, beschuldigt Jansa journalisten van leugens en snoert hij onafhankelijke media de mond.

Jansa is continu bezig om journalisten, politici van de oppositie en andere critici aan te vallen op Twitter. Tweet voor tweet breekt hij de democratie en rechtsstaat in Slovenië af. Het baart ons dan ook grote zorgen dat deze zelfverklaarde Twitterkoning vandaag het EU-voorzitterschap overneemt voor het komende half jaar, en vooralsnog zijn toon bepaald niet matigt.

Familiefoto

De aftrap van het Sloveense voorzitterschap vorige week bleek een slechte voorbode. Tijdens een lunch met de Europese Commissarissen beschuldigt premier Jansa rechters in zijn land van partijdigheid. Voor Eurocommissaris Frans Timmermans was dit aanleiding om niet met hem op de traditionele ‘familiefoto’ te gaan.

De juiste keuze en een belangrijk signaal. De afgelopen jaren is het de EU niet gelukt om daadkrachtig op te treden tegen autocraten in Polen en Hongarije en gaat het van kwaad naar erger. Orban heeft de Hongaarse rechtstaat ongestoord verder af kunnen breken en Jansa is vastbesloten om zijn voorbeeld te volgen. We kunnen het ons niet veroorloven met hem dezelfde fouten te maken.

Persoonlijke aanvallen

De situatie van Sloveense media is helaas exemplarisch. In navolging van zijn idolen, beschuldigt Jansa journalisten van leugens en snoert hij onafhankelijke media de mond. De nieuwsbronnen die overblijven, stelt hij onder zijn eigen controle. Daarnaast bemoeit zijn regering zich steeds meer met de rechtspraak en onafhankelijke instanties die de macht controleren.

Zoals hij zich laat inspireren door Orban, kijken anderen weer naar Jansa. Zo woekert het autocratisch virus voort.

De Rekenkamer, het Constitutioneel Hof, de Ombudsman – ze staan allemaal onder druk door persoonlijke aanvallen en intimiderende onderzoeken. En ook het recent opgerichte Europese Openbaar Ministerie (EOM) kan niet op de steun van Jansa rekenen. Het EOM is cruciaal om fraude en misbruik van EU-fondsen tegen te gaan, maar de Sloveense premier blokkeerde om discutabele redenen de benoeming van aanklagers die vanuit Slovenië aan de slag moeten gaan. Er zijn nog steeds geen nieuwe aanklagers aangewezen.

Het autocratisch virus

Tot overmaat van ramp exporteert de Sloveense mini-Orban zijn schadelijke ideeën. Zoals hij zich laat inspireren door Orban, kijken anderen weer naar Jansa. Zo woekert het autocratisch virus voort.

In april deed een explosieve brief de ronde in de Westelijke Balkan en Brussel, die van de hand van Jansa zou zijn. Hierin werd voorgesteld Bosnië-Herzegovina langs etnische lijnen op te delen. Dat ligt ontzettend gevoelig en het heeft geen pas dat Europese lidstaten zich hier überhaupt over uitlaten. De Slovenen bevestigen noch ontkenden betrokkenheid. Maar opzet geslaagd: onrust veroorzaakt, verdeeldheid gezaaid en een kwetsbare Europese regio op een negatieve manier gebruikt voor eigen politieke doeleinden.

Een duidelijke grens

We zullen waakzaam zijn tijdens het Sloveense EU-voorzitterschap. De Slovenen maakten al duidelijk dat de rechtsstaat en EU-uitbreiding richting Westelijke Balkan prioriteiten zijn het komende half jaar. Dat klinkt veelbelovend, maar kan gelet op het recente verleden ook helemaal verkeerd uitpakken.

Als wij geen duidelijke rode lijn trekken, gaan autocraten als Orban en Jansa steeds een stapje verder in hun drang naar controle en onbegrensde macht.

Wat ons betreft is het helder: we staan pal voor de rechtsstaat en onze democratische waarden binnen en buiten de EU. Ook de bevolking van de kandidaat-lidstaten mag op onze steun blijven rekenen om noodzakelijke hervormingen en bestrijding van corruptie door te zetten. Ik verwacht dezelfde kritische houding van mijn collega’s in de Europese Volkspartij, waar Jansa en zijn partij onderdeel van uitmaken. 

Als we geen duidelijke rode lijn trekken, gaan autocraten als Orban en Jansa steeds een stapje verder in hun drang naar controle en onbegrensde macht. Frans Timmermans trok een grens. Laat dat een inspiratie zijn voor de Commissie en de lidstaten om scherper aan de wind te zeilen. Om elke keer als onze rechtsstaat in het geding is, consequent in actie te komen. En om door te zetten als het erop aankomt.