Rechtsstaatrapport: Grote zorgen, maar gebrek aan consequente actie

Rechtsstaatrapport: Grote zorgen, maar gebrek aan consequente actie

Voor het derde jaar op rij presenteerde de Commissie het ‘rule of law’ report. Deze jaarlijkse analyse is in het leven geroepen om de stand van de rechtsstaat in alle EU-landen te beoordelen. Zoals verwacht schetst het rechtsstaatrapport helaas opnieuw een grimmig beeld van de democratie en de rechtsstaat in Polen en Hongarije. Daarnaast zijn er minder systemische maar even goed verontrustende grotere en kleinere tekortkomingen in veel andere lidstaten.

Aanbevelingen per land
Het jaarlijkse rapport is in korte tijd uitgegroeid tot een belangrijk moment op de kalender en genereert ook gedurende het jaar veel aandacht voor de rechtsstaat door de vele voorbereidingsbezoeken, gesprekken met nationale parlementen en de eigen inzet en aanbevelingen vanuit het Europees Parlement. Die aandacht is goed en belangrijk. Maar het instrument kan nog veel nuttiger zijn wanneer de Commissie de eigen rapportage op waarde schat door er concreet naar te handelen met de juiste maatregelen.

Op aandringen van het Europees Parlement bevat het rechtsstaatrapport dit jaar voor het eerst ‘land specifieke aanbevelingen’. Elke EU-lidstaat krijgt dus een advies met aanbevelingen om de rechtsstaat in het land te verbeteren. Heel goede toevoeging, maar de Commissie verbindt er geen duidelijke consequenties aan wanneer een land deze aanwijzingen in de wind slaat. De aanbevelingen zouden aan kracht winnen als die koppeling wel zou worden gemaakt en rechtszaken, boetes en het voorwaardelijk maken van EU-fondsen in het vooruitzicht zouden worden gesteld als aanbevelingen niet binnen een redelijke termijn ter harte worden genomen. Een gemiste kans.

Consequent ingrijpen
Dit was minder problematisch geweest als de Commissie los van het rapport wél consequent zou optreden wanneer een lidstaat de rechtsstaat schendt. Maar dat gebeurt niet. Terwijl Hongarije met de dag autocratischer wordt, Polen de rechtspraak steeds verder politiseert en de rechtsstaat verder afbreekt en Griekenland steeds minder onafhankelijke media kent, weigert de Commissie om gedecideerd in te grijpen.

Vorige week concludeerden drie hoogleraren nog dat er geen cent EU-subsidie meer naar Hongarije mag gaan. Toch zetten onze Eurocommissarissen het mechanisme dat hiervoor bestaat, beperkt en tergend langzaam in. Ook dreigt de Commissie geld uit het herstelfonds over te maken naar Polen, terwijl het land op geen enkele manier aan de voorwaarden voldoet. De door commissievoorzitter Von der Leyen verzonnen ‘milestones’ voor Polen lossen het rechtsstaatprobleem zeker niet op, maar wekken wel de indruk dat er in de EU te onderhandelen valt over de rechtsstaat – een volstrekt verkeerd signaal. En zelfs Hongarije verkeert na de gesprekken met de Commissie nu in de waan dat het mogelijk is om met een aantal schijnconcessies Europese herstelfondsen te kunnen ontvangen. Dat zou de wereld op z’n kop zijn.

Voortdurende strijd
Het is belangrijk dat dit rapport jaarlijks verschijnt en eerlijk is eerlijk; de Commissie noteert ook gerealiseerde verbeteringen in een aantal lidstaten. Ook die zijn terug te vinden in de hoofdstukken per lidstaat. Maar we zullen de Europese Commissie en alle nationale regeringen achter de broek blijven zitten om te herstellen en te voorkomen. Herstel van de rechtsstaat in de lidstaten waar die structureel en planmatig is afgebroken door consequente actie en effectieve sancties. En voorkomen van nieuwe problemen door de Commissie aan te sporen direct onderzoek te doen en zo nodig op te treden bij signalen – zoals inperking van vrije media en bepaalde grondrechten – die kunnen duiden op meer structurele risico’s voor de rechtsstaat in Europa.

Meer lezen?

Lees hier meer over de Von der Leyen deal met Polen >
Lees hier meer over onze inzet dit voorjaar in het Europees Parlement >